Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς (1918-2011) – ‘Ελληνας, Εβραίος και αριστερός’, ο ‘Βύρων’ του ΕΛΑΣ
Στις 17 Μαρτίου του 2011 έφυγε από τη ζωή ο Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς, ‘Ελληνας, Εβραίος και αριστερός’, όπως ακριβώς ήταν και ο τίτλος του βιβλίου του, εκδόσεις ‘Νησίδες’, Σκόπελος, 2000.
Η ζωή του ήταν μυθιστορηματική, κυριολεκτικά.
Ορθιος, τέταρτος από αριστερά, κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, το 1940-1941. Την φωτογραφία, η οποία είναι από το βιβλίο, τη δανειστήκαμε από το blog Abravanel.
Με τη συγκλονιστική του αυτοβιογραφία ‘Ελληνας, Εβραίος, αριστερός‘, έδειξε ότι «το να γεννιέται κάποιος Έλληνας ή Εβραίος δεν είναι επιλογή. Επιλογή είναι η στάση ζωής». Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Θα τον θυμόμαστε με τη στεντόρεια φωνή του, με το πλατύ χαμόγελό του, με την επιβλητική, λεβέντικη κορμοστασιά και την απέραντη καλοσύνη του.
Το εξώφυλλο του βιβλίου, εκδόσεις ‘Νησίδες’, Σκόπελος, 2000
Για το βιβλίο του:
«Είναι η πρώτη φορά που παίρνω χαρτί και μολύβι […] και ίσως τούτο είναι το τελευταίο μου γραφτό»,
γράφει ο Μωυσής Μπουρλάς προλογίζοντας την ιστορία της ζωής του. Που είναι πολύ διαφορετική από όσες έχουμε διαβάσει μέχρι σήμερα: ένας Ελληνας Εβραίος αριστερός εργάτης δρα στις μεγάλες κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της Ελλάδας -εργατικοί αγώνες κατά την μεταξική δικτατορία, πόλεμος της Αλβανίας, το αντάρτικο του ΕΛΑΣ στα βουνά του Κιλκίς, αγώνες και διωγμοί της αριστεράς, εξορία στα ξερονήσια (Αι Στράτης, Μακρόνησος, Ικαρία), μετανάστευση, προσφυγιά …
Ο συγγραφέας, που εντάχθηκε στο αριστερό εργατικό κίνημα από τα δεκαεφτά του χρόνια, βρέθηκε υπο εντελώς ιδιαίτερες συνθήκες στο Ισραήλ, μετανάστευσε απο εκεί στην τέως ΕΣΣΔ και επέστρεψε στην Ελλάδα ως ‘παλλινοστών’ στα εβδομήντα δύο του χρόνια, για να ξεκινήσει έναν νέο αγώνα για την επιβίωση και την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας. Κι ενώ λέει ότι θέλει μόνο να γράψει για τη ζωή του «στις τρείς ηπείρους, Ευρώπη, Ασία, Αφρική, και τις τέσσερις θάλασσες, Μεσόγειο, Ερυθρά, Μαύρη, Κασπία», μας δίνει ένα απαράμιλλο ντοκουμέντο για την ιστορία των απλών ανθρώπων, της καθημερινής ζωής με τις μεγάλες και μικρές στιγμές της.
Το ζωντανό και κριτικό πνεύμα και η παρατηρητικότητα του γράφοντος, που είναι πάντα στραμμένος στον άνθρωπο, κάνουν το γραπτό του όχι μόνο πολύτιμο για τον ιστορικό, τον κοινωνιολόγο και τον ανθρωπολόγο, αλλά και συναρπαστικό για τον κάθε αναγνώστη.
Ευχαριστώ και από εδώ την κ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, που επιμελήθηκε τη μαρτυρία του Μωυσή-Μιχαήλ Μπουρλά».
Μια κριτική στο βιβλίο του:
«Ελληνας, Εβραίος και αριστερός είναι ο τίτλος του βιβλίου του 92χρονου πια συγγραφέα Μωυσή Μπουρλά. Αφήγηση μιας ζωής., ένα βιβλίο στο οποίο ο αναγνώστης δεν θα βρει απαντήσεις, αλλά θα του γεννηθούν ερωτήματα, για το τι σηματοδοτούν η εθνικότητα, η θρησκεία και οι πολιτικές επιλογές στη ζωή ενός ανθρώπου. Εβραϊκής καταγωγής ο συγγραφέας, γεννημένος στην Αίγυπτο. Η χαρτοπαιξία του πατέρα οδηγεί την οικογένεια στην οικονομική καταστροφή. Ο ερχομός στην Ελλάδα επιβεβλημένος ύστερα απ’ αυτό. Από τον πλούτο στη φτώχεια. Οι δυσκολίες πολλές, και οι αναμνήσεις επίσης. Το 1936 επίσημα γίνεται ενεργό μέλος του ΚΚΕ Ακολουθούν η στρατιωτική θητεία, ο Πόλεμος, η γερμανική Κατοχή, η αντίσταση με τον ΕΛΑΣ, ο Εμφύλιος, η εξορία. (Εντελώς λιτά περιγράφονται οι στιγμές των μαχών, της μοναξιάς, της συντροφικότητας, της πείνας, των κακουχιών, αλλά και οι αναλαμπές χαράς και ανακούφισης. Πολλά χρόνια αργότερα, τορναδόρος σε εργοστάσιο της Ε.Σ.Σ.Δ., θα θυμάται στίχους που έγραψε ο Ρίτσος στην εξορία και θα τους τραγουδά, καθώς και θεατρικές παραστάσεις που οργάνωνε με τον Μάνο Κατράκη.) Από την εξορία βρίσκεται στο Ισραήλ, διωγμένος και πάλι. Παραμένει ενεργό μέλος του κόμματος, και ο αγώνας για την επιβίωση συνεχίζεται. Η ζωή και οι συνθήκες τού επιφυλάσσουν ένα γάμο, ένα γιο κι ένα χωρισμό. Με τη δεύτερη γυναίκα του, Ρωσίδα, αφού περιπλανιούνται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, καταλήγουν στη Σοβιετική Ενωση. Τα χρόνια περνούν, η επιθυμία για γυρισμό έντονη. Η χαμένη προ πολλού ελληνική ιθαγένεια αλλά και τα πολιτικά του φρονήματα δυσκολεύουν τον νόστο του. Κι όμως, ύστερα από πολλές προσπάθειες, καταφέρνει να γυρίσει στην Ελλάδα ο 70χρονος πια Μπουρλάς. Ανεργος, χωρίς πολλούς φίλους πια, και με την οικογένεια σκορπισμένη. Η εβραϊκή κοινότητα τον αντιμετωπίζει με συγκρατημένη ευγένεια. Το κράτος πουθενά, και ο αγώνας για την ιθαγένεια μεγάλος. Έφτασε, άραγε, στην Ιθάκη του;;;. Σήμερα ζει στο Γηροκομείο “Σαούλ Μοδιάνο” στη Θεσσαλονίκη και κατάφερε να πάρει ξανά την ελληνική ιθαγένεια. Τα κατάφερε, λοιπόν;;; Ίσως. Ίσως παραφράζοντας λίγο τον τίτλο του βιβλίου -Ελληνας, Εβραίος ή αριστερός- αντιληφθούμε ότι η Ιθάκη δεν είναι μια πατρίδα ή μια θρησκεία, αλλά η ελευθερία τού καθενός να ζει όπως νομίζει και επιθυμεί. Δείχνοντας ότι το να γεννιέται κάποιος Έλληνας ή Εβραίος δεν είναι επιλογή. Επιλογή είναι ο τρόπος του ζην».
[Ελενα Δουβλέτη, Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας, 30.4.2009]
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Εχει δοθεί η άδεια να μεταφραστεί το βιβλίο στις Η.Π.Α. και στη Γερμανία. Αποσπάσματά του έχουν μεταφραστεί και δημοσιευθεί στη Γαλλία.
Ο Μωυσής Μπουρλάς (στο κέντρο) μαζί με συνεξορίστους του στην Ικαρία.
Η μαρτυρία του από τα γεγονότα του Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη:
«Στις 9 του Μάη η φάλαγγα ξεκίνησε από την πλατεία Βαρδαρίου μέσω Κολόμβου με πλακάτ συνθήματα και μαγιάτικα τραγούδια. Ο όγκος, που όλο μεγάλωνε, κατευθύνονταν προς τις οδούς Βενιζέλου-Αριστοτέλους. Οι αρχές, φοβισμένες από τον όγκο των διαδηλωτών, παράταξαν στρατό, πεζικό, και με στρατιωτικά αυτοκίνητα κινούνταν πάνω κάτω, ενώ οι αστυνομικοί, όπως αργότερα διαπιστώθηκε, είχαν πιάσει τα γύρω μπαλκόνια στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου. Όπως φάνηκε ήταν οργανωμένη η επίθεσή τους, και με το πρόσχημα ότι οι απεργοί λιθοβόλησαν ένα στρατιωτικό αυτοκίνητο άρχισε το πιστολίδι από τα μπαλκόνια, που απ’ αυτό σκοτώθηκαν τα πέντε θύματα εκείνης της μέρας, ενώ ο στρατός πυροβολούσε στον αέρα ακούγοντας τις φωνές του κοσμάκη: «Αδέλφια, μη μας σκοτώνετε». Όπως αργότερα αποδείχτηκε, όλα τα τραύματα των νεκρών και τραυματιών προέρχονταν από ψηλά και όχι από κατά μέτωπο πυροβολισμούς.
Είχαμε περάσει την οδό Βενιζέλου και από τους πυροβολισμούς ο κοσμάκης άρχισε να διαλύεται, γιατί δεν ήξεραν ότι ο στρατός δεν ρίχνει στο ψαχνό. Εγώ και μερικοί ακόμα τρυπώσαμε στο ξενοδοχείο «Λίντο» και κατεβήκαμε μετά από μισή ώρα περίπου και οι δρόμοι ήταν σχεδόν κενοί. Εγώ, που έμενα τότε στη Συγγρού, γυρνώντας σπίτι ούτε κατάλαβα ότι από το κάτω ψαχνό του δεξιού αυτιού μου έτρεχε αίμα και μου είχε βάψει όλο το πουκάμισο -δεν το είχα προσέξει μες στην ταραχή- και όταν από το παράθυρο με είδαν οι αδερφές μου και η μητέρα μου βάλαν τα κλάματα, και μόνο όταν μπήκα στο σπίτι με ρώτησαν αν είμαι πληγωμένος. Τότε σάστισα, και όταν μου δείξαν τα αίματα στο πουκάμισο έβαλα το χέρι στο αυτί που είχε αρχίσει να με τσούζει.
Την επομένη, στις 10 Μαΐου, που έγινε η κηδεία των αδικοσκοτωμένων, ήταν πραγματική λαοθάλασσα. Αμέτρητοι ήταν οι συνοδεύοντες τις σορούς, τραγουδώντας το «Πέσατε θύματα αδέλφια εσείς». Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι κόσμο, τα μπαλκόνια γεμάτα, αλλά ούτε ένας χωροφύλακας ούτε στρατιώτης δεν φάνηκε ως το νεκροταφείο.
Μετά την Καμάρα, κοντά στο Σιντριβάνι, δεν ξέρω πώς βρέθηκε ένας αξιωματικός μεταξύ του λαού, τον σήκωσαν στα χέρια φωνάζοντας «Ζήτω ο ελληνικός στρατός», και όντας ψηλά στα χέρια των διαδηλωτών είπε μερικά λόγια, ότι κι εγώ είμαι παιδί αυτού του λαού και ήρθα να συνοδέψω τα αδέλφια μας στην τελευταία τους κατοικία. Ποια ήταν η τύχη του αξιωματικού αυτού, δεν μάθαμε.
Η Τούμπα έκανε την ίδια μέρα ξεχωριστή κηδεία, γιατί ένα από τα θύματα ήταν Τουμπιώτης. Δύο απ’ αυτούς ήταν Εβραίοι, ο ένας σύντροφός μου από την τριάδα μας στη νεολαία.[σ.σ.: την ΟΚΝΕ]
Αργότερα, σε κομματικές συνελεύσεις ειπώθηκε από πολλούς συντρόφους ότι η 10η Μαΐου ήταν ημέρα που μπορούσε το κόμμα να πάρει την εξουσία στα χέρια του. Εγώ ήμουνα της γνώμης ότι δεν μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, εφόσον όλη η υπόλοιπη Ελλάδα ζούσε κάτω από καθεστώς αστυνομικό, και αν γινόταν κάτι τέτοιο, θα πνιγόταν η Θεσσαλονίκη στο αίμα».[Μωυσής Μιχαήλ Μπουρλάς, ‘Ελληνας, Εβραίος και αριστερός’, σελίδα 36]
Εδώ σε ηλικία 87 ετών, εξηγεί σε ένα ντοκιμαντέρ για τη Θεσσαλονίκη, στο εξαιρετικό φιλμ του Paolo Poloni ‘Salonica’, ότι προπολεμικά η κοινή γλώσσα Εβραίων και Χριστιανών λιμενεργατών ήταν τα ισπανοεβραϊκά.
Περαιτέρω: (περισσότερα…)